آیا می توان از بازگشت تحریم ها علیه ایران جلوگیری کرد؟! - وبلاگ سرمایه

به گزارش وبلاگ سرمایه، آیا روسیه، چین و کشور های اروپایی عضو برجام می توانند از این دیکته گری آمریکا جلوگیری نمایند؟ پاسخ این سوال از نظر بعضی کارشناسان مثبت است و از نظر بعضی دیگر منفی. برای اینکه این استدلال ها را متوجه شویم ضروری است مقدمه ای درباره دو نوع رأی گیری در شورای امنیت را بدانیم: رأی گیری آیین نامه ای (یا اداری) و رأی گیری اساسی.

به گزارش گروه دیگر رسانه های وبلاگ سرمایه، مکانیسم ماشه (Snapback) در راستای حل اختلاف پیش بینی شده در برجام، فرآیندی است که اگر یکی از طرف های برجام به این جمع بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند.

این کمیسیون، در چارچوب برجام و با هدف نظارت بر اجرای آن تاسیس شده است. اگر در بازه زمانی 35 روزه، موضوع شکایت آنگونه که شاکی می خواهد حل و آنالیز نشود، شاکی می تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد. همچنین شاکی می تواند با مطلع سازی شورای امنیت سازمان ملل درباره حل نشدن موضوع شکایت، عدم اجرای چشمگیر آن را متضمن شود. پس از آن، شورای امنیت نیز 30 روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم ها یا بازگرداندن آن ها قطعنامه صادر کند.

اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی گردند. به این ساز و کار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم ها هم می گویند. نکته مهم این ساز و کار، این است که بازگشت تحریم ها، قابل وتو نیست بلکه عدم بازگشت تحریم ها قابلیت وتو دارد. یعنی رای گیری برای بازگشت تحریم ها انجام نمی شود بلکه برای ادامه تعلیق تحریم ها انجام می شود که حتی اگر شورا به آن رای ندهد، یک عضو دارای حق وتو می تواند رای را وتو نموده و عملا تحریم ها بازگردند.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در روز پنجشنبه ، با این استدلال که ایران بطور قابل توجه توافق هسته ای را نقض نموده است، شخصا در مقر سازمان ملل متحد حاضر شد و رسما از شورای امنیت این سازمان خواست تا تحریم های بین المللی علیه تهران دوباره اعمال شود.

دقایقی پس از انتشار خبر درخواست رسمی پمپئو از سازمان ملل، سه متحد اروپایی ایالات متحده یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان با انتشار بیانیه ای مشترک اعلام کردند که از درخواست دولت ترامپ برای احیای تحریم های سازمان ملل علیه ایران، پشتیبانی نخواهند کرد.

تروئیکای اروپا در بیانیه خود با اشاره به پایان مشارکت آمریکا در توافق هسته ای در تاریخ 8 مه 2018 اضافه کردند: نمی توانیم از این اقدام [آمریکا] که با کوشش های فعلی ما در حمایت از برجام هماهنگی ندارد پشتیبانی کنیم.

آن ها از اعضای شورای امنیت خواستند تا از انجام اقدام هایی که تنها اختلاف را در این نهاد عمیق تر می نماید خودداری نمایند. با وجود این، دولت آمریکا اکنون مدعی است که در پاراگراف 10 قطعنامه 2231 به عنوان شرکت نماینده در برجام تعریف شده و بنابراین مجاز است بر اساس آن به بندهای مندرج در برجام موسوم به ساز و کار حل و فصل اختلافات که با نام های دیگری مانند مکانیسم ماشه، مکانیسم بازگشت اتوماتیک تحریم ها و اسنپ بک شناخته شده رجوع نموده از ایران با ادعای نقض اساسی برجام شکایت نموده و با کشاندن پفراینده به شورای امنیت، تمامی تحریم های بین المللی علیه ایران را احیا کند.

بدعت جدید قطعنامه 2231 در ایجاد مکانیسم بازگشت اتوماتیک تحریم ها یا همان مکانیسم معروف به ماشه است که هر یک از پنج عضو دائم شورای امنیت را قادر می نماید حتی به بهانه های واهی ایران را به نقض برجام متهم نموده و با کشاندن پفراینده به شورای امنیت، تحریم ها را برگردانند. در حالی که در حالت عادی، لغو مصوبه های شورای امنیت نیازمند اتفاق نظر میان 5 عضو دائم شورا است، در مکانیسم ماشه، این حفظ قطعنامه 2231 است که به اتفاق نظر میان این 5 عضو گره وابسته شده است.

در حقیقت در متن قطعنامه فرآیند بازگشت تحریم ها علیه ایران بر عکس شده ، یعنی به جای آنکه شورای امنیت برای بازگرداندن تحریم های ایران رأی گیری کند، برای ادامه لغو تحریم ها رأی گیری می نماید. در چنین حالتی هرکدام از اعضای دائم شورای امنیت قادر خواهد بود با استفاده از حق وتو، از تصویب ادامه لغو تحریم ها جلوگیری نموده و موجب بازگشت تحریم ها شود.

آیا روسیه، چین و کشورهای اروپایی عضو برجام می توانند از این دیکته گری آمریکا جلوگیری نمایند؟ پاسخ این سوال از نظر بعضی کارشناسان مثبت است و از نظر بعضی دیگر منفی. برای اینکه این استدلال ها را متوجه شویم ضروری است مقدمه ای درباره دو نوع رأی گیری در شورای امنیت را بدانیم: رأی گیری آیین نامه ای (یا اداری) و رأی گیری اساسی.

در رأی گیری های آیین نامه ای همان طور که از نام آن پیداست یک مسئله آیین نامه ای که مربوط به رویه های انجام یک تصمیم گیری در سازمان ملل است به رأی گذاشته می شود؛ در حالی که رأی گیری اساسی، تمامی مسائل دیگری که ارتباطی با رویه های اداری ندارند را در بر می گیرد. تفاوت مهم این دو نوع رأی گیری در آنجا است که اولی برای تصویب نیازمند 9 رأی موافق شورا است و هیچ عضوی حق وتو را ندارد، در حالی که دومی، برای تصویب نیازمند 9 رأی موافق، بدون وتو شدن از سوی 5 عضو دائم شورای امنیت است. رأی گیری بر سر چه موضوعاتی، آئین نامه ای و بر سر چه موضوعاتی اساسی محسوب می شود؟ این مسئله ای است که همواره بر سر آن در سازمان ملل اختلاف وجود داشته است.

کارشناسانی که معتقدند می توان جلوی آمریکا را برای بازگرداندن تحریم ها علیه ایران گرفت، می گویند: روسیه و چین می توانند طرحی را معرفی نموده و عنوان نمایند که آمریکا دیگر عضو مشارکت نماینده در برجام نیست و حق متهم کردن ایران به نقض اساسی این توافق را ندارد. این دو کشور می توانند در ادامه استدلال نمایند که چون این رأی گیری آیین نامه ای است آمریکا حق وتوی آن را ندارد و بنابراین تنها با 9 رأی موافق می توان جلوی اقدام آمریکا را سد کرد.

اما در سوی دیگر این استدلال کارشناسان می گویند: که آمریکا هم در مقابل روسیه و چین می تواند استدلال کند که مسئله محل بحث رأی گیری آئین نامه ای نیست و از آنجا که مربوط به بازتفسیر متن یک قطعنامه الزام آور شورای امنیت است در زمره مسائل ماهوی یا اساسی قرار گرفته و قابل وتو است. چه کسی برنده این دعوی حقوقی-سیاسی خواهد شد؟ مکانیسم های رأی گیری در شورای امنیت طوری تعریف شده اند که پاسخ این سؤال آمریکا باشد؛ از نگاه کارشناسان حقوقی، آمریکا در این مرحله می تواند از یکی از حق های ویژه در نظر گرفته شده برای اعضای دائم شورای امنیت موسوم به وتوی مضاعف که چندین دهه است هیچ عضوی از آن استفاده ننموده بهره گیری کند، به این صورت که قطعنامه ای را برای معین این به رأی بگذارد که آنچه روسیه و چین می گویند آئین نامه ای است یا اساسی؟ در اینجا اگر نظر اعضای شورا این باشد که رأی گیری مذکور آئین نامه ای است، آمریکا ابتدا این مصوبه را وتو می نماید تا مصوبه اول ماهوی شود و بعد یک بار دیگر از حق وتوی خود برای مصوبه دوم استفاده می نماید.

در فاصله 24 ساعتی که از اقدام آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه گذشته است، 13 عضو از 15 عضو شورای امنیت با این درخواست دولت آمریکا مخالف نموده اند و با ارسال نامه هایی به شورای امنیت تصریح کردند اقدام آمریکا پایه قانونی ندارد و نباید معتبر دانسته شود.

با تشدید مناقشه بر سر امکان به کارگیری مکانیسم ماشه، جان بولتون: مشاور امنیت ملی سابق امریکا هشدار داده بازگرداندن تحریم های تسلیحاتی ایران در شورای امنیت، ارزش از دست دادن حق وتو را ندارد. جان بولتون در مقاله ای در روزنامه امریکایی وال استریت ژورنال به دولت امریکا درباره به خطر انداختن حق وتو برای بازگرداندن تحریم های تسلیحاتی ایران هشدار داد. بولتون در این مقاله نوشت که سازوکار بازگشت تحریم های ایران ارزش خطر نداشته و می تواند حق وتوی شورای امنیت سازمان ملل را که در راستای منافع امریکا در سازمان ملل است، تضعیف کند.

محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران روز پنج شنبه با فرستادن نامه ای برای دیان دیجانی، رئیس دوره ای شورای امنیت سازمان ملل متحد، از تصمیم ایالات متحده برای استفاده از مکانیسم ماشه انتقاد کرد و این کار واشنگتن را غیرقانونی و سوء استفاده از سازوکارهای مندرج در توافق هسته ای، برای احیای تحریم های ایران خواند.

همانطور که اشاره شد مکانیسم ماشه به مانند تیغی دو لبه است و در این زمان باوجود اختلاف نظرهای حقوقی بین کشورها در عرصه بین الملل در برداشت ها و تفاسیر متفاوت از قطعنامه 2231 شورای امنیت ، در صورت موفقیت اسنپ بک یا مکانیسم ماشه جمهوری اسلامی باید بر روی گزینه های پیش روی خود از جمله خروج از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای یا پیمان عدم اشاعه سلاح های هسته ای (npt) کار کند.

با فرایند پیش رو در صورت بازگشت تحریم های سازمان ملل در ارتباط با برنامه هسته ای ایران و لغو قطعنامه 2231 فضای حاکم بر دنیا و علی الخصوص منطقه خاورمیانه بیش از گذشته به سمت امنیتی شدن پیش خواهد رفت زیرا علاوه بر تقویت سیاست یکجانبه گرایی در مقابل چند جانبه گرایی ، شاهد خواهیم بود که همکاری های بین المللی و منطقه ای نیز تضعیف می شود و خاورمیانه هر لحظه با سرعت بیشتری به جنگ نزدیک می شود، جنگی که اینبار در صورت اتفاق افتادن به یک قدرت دنیای یا منطقه ای یا چند کشور محدود نخواهد بود و توانایی درگیر کردن تمامی کشورهای منطقه را خواهد داشت.

منبع: خبرنامه دانشجویان ایران